Kunst omdat het mag (2015)

Dé IE- nieuwjaarsdagtraditie: Kunst, omdat het mag. Dankzij artikel 37 Auteurswet valt er ook dit jaar op 1 januari weer een enorme hoeveelheid werken in het publieke domein. Een enorme bibliotheek, een enorm museum, een paar meter bouwtekeningen, uren aan speeches en een enorm archief van andere werken, worden in een keer volledig rechtenvrij.

De 70-jaarsgrens is in het vijfde oorlogsjaar aangekomen. Werk van kunstenaars en andere makers van auteursrechtelijk beschermde werken die in 1944 zijn overleden, is in Nederland en andere '70-jaren landen' sinds vandaag niet langer auteursrechtelijk beschermd.

Volgend jaar, op 1 januari 2016, valt zowel Mein Kampf van de moordenaar Adolf Hitler in het publieke domein als Het Dagboek van Anne Frank, die door zijn toedoen niet ouder werd dan 15 jaar. De discussies over deze auteursrechten zijn echter al geopend. Overwogen wordt om het auteursrecht op Mein Kampf (overgegaan naar de Duitse deelstaat Beieren) niet te laten vervallen, zodat het op die grond verboden kan blijven. Het auteursrecht van Anne Frank zal onherroepelijk vervallen, maar over het precieze moment blijkt nog veel discussie mogelijk. Het is een wrang gegeven dat de beschermingstermijn van het auteursrecht voor miljoenen oorlogsslachtoffers is neergeschreven door een moordenaarshand. Misschien zou een vaste termijn van 150 jaar na de geboorte van de maker een rechtvaardiger beschermingsduur zijn.

Iets heel anders: na een wonderbaarlijke wederopstanding uit het publieke domein in 1996 valt het werk van Piet Mondriaan (Amersfoort, 7 maart 1872 – New York, 1 februari 1944) nu toch weer terug in datzelfde publieke domein. Bij het oprekken van de beschermingsduur van 50 naar 70 jaar, kregen de erven het toentertijd al vervallen auteursrecht weer terug. Tweede Kamerlid Roethof (D66), formuleerde het in 1995 als volgt:

“Een ander gek geval doet zich voor met het werk van Mondriaan. Hij overleed in februari 1944 in New York. Op 1 januari 1995 was zijn werk dus vrij van rechten. Wat blijkt? Zijn artistieke Leitmotiv staan sinds kort op pakjes sigaretten en op Swatch-horloges afgebeeld. Het kan zijn dat er sprake is van sponsoring van de Mondriaan-tentoonstelling hier in het Gemeentemuseum, die niet zo goed schijnt te lopen. Het kan echter ook zijn dat hier gebruik wordt gemaakt van vrijgevallen rechten op de kunstwerken van Mondriaan. Als het laatste het geval is, moeten de firma's Philip Morris en Swatch op 1 juli 1995 met hun actie ophouden, althans...